Mjetet më të mira që kemi për të kuptuar se nga vijmë dhe si ishin popullatat që na paraprinë mijëra vjet më parë, zakonisht ndodhen nën tokë, të fshehura nga mijëvjeçarë të evolucionit dhe rrëshqitjeve të dheut. Janë mbetje, varre dhe objekte të vjetra, mbi të cilat punojnë arkeologët, por që shpesh gjenden rastësisht: siç ka ndodhur së fundmi në Rumani.

Një thesar i paçmuar në Rumani – Jemi në Evropën Lindore, veçanërisht në Oradea, një qytet në veriperëndim të Rumanisë. Në një nga kantieret e gërmuara për të lidhur qytetin me autostradën A3, disa punëtorë gjetën një varr parahistorik me një thesar të paçmuar.

Një zbulim i ngjashëm ishte bërë në Sllovaki, nën themelet e një çerdheje: edhe në këtë rast ishte një varr, por nëse ishte gjetur ndonjë xhevahir në Sllovaki, në Rumani thesari është në një nivel tjetër.

Ajo pjesë e kantierit u mor në fakt nga një ekip arkeologësh rumunë dhe hungarezë, të cilët gjetën 169 unaza ari, disa që zbukuronin flokët e të ndjerit, por edhe një byzylyk spirale bakri dhe rreth 800 rruaza nënë e perlës.

Mbi bazën e këtij thesari dhe studimeve të bëra mbi dhëmbët dhe shtatin e të ndjerës, arkeologët vlerësuan se bëhej fjalë për një grua të rangut të lartë, fisnike e kohës.

Një kulturë e zhdukur – Sipas një deklarate nga administrata e muzeut Tarii Crisurilor në Oradea, gruaja i përket kulturës Tiszapolgar, tipike për Evropën Lindore midis 4500 dhe 4000 para Krishtit.

Periudha është periudha eneolitike, pra periudha e tranzicionit midis epokës së gurit dhe epokës së bronzit. Tiszapolgar jetonte në ultësirën hungareze, por edhe në kufirin midis Serbisë dhe Rumanisë dhe më pas deri në Transilvani dhe në jug të Lvivit, në Ukrainë.

Ne dimë pak për kulturën Tiszapolgar: por mund të themi me siguri se një nga zakonet e tyre, në fakt e zakonshme për shumë popullata të lashta, ishte varrosja e burrave me armët e tyre.

Falë edhe kësaj, arkeologët kanë konfirmuar se personi në varrin në Oradea ishte një grua: shpresojmë se tani kjo do të na ndihmojë të mësojmë më shumë për popullsinë e së cilës ajo ishte një figurë e shquar – siç po ndodh në Kinë, ku një varr plot me objekte mund të zbulojë sekretet e një qytetërimi misterioz.

Arkeologët që u morën me zbulimin shpjegojnë se ky është një zbulim vërtet befasues, pikërisht për shkak të pasurisë: në të gjitha gërmimet e deritanishme në pellgun e Karpateve, në rajonin përreth, ishin gjetur vetëm 150 objekte ari.

Në varrin e Oradeas gjenden 169 unaza të këtij materiali, të cilat sapo ishin zbuluar në periudhën eneolitike: personi i varrosur duhet të jetë me të vërtetë i rëndësishëm për tribunë e saj.